Cha Giuse Nguyễn Hữu Triết qua hình ảnh một nghệ sĩ của Chúa

Cha đã hoạt động không ngừng nghỉ và góp nhiều công sức cho công cuộc chấn hưng thánh nhạc, phổ biến những kiến thức về thánh nhạc của Giáo hội Công giáo đến cho mọi người. Từ những năm đầu của thập niên 80, thế kỷ XX cha đã hoạt động rất tích cực cùng với những đại thụ của nền thánh nhạc Việt Nam như Linh mục Tiến Dũng, Linh mục Kim Long, Linh mục Đỗ Xuân Quế…

Tôi muốn nhìn lại về Cha Triết qua hình ảnh một nghệ sĩ của Chúa.

Lớp ca trưởng đầu tiên

Mùa hè năm 1982, tôi phụ trách ca đoàn Nhập Thể của Giáo xứ Bình Lợi. Tôi được cử đi học lớp ca trưởng tại Nhà thờ Gia Định do linh mục phó xứ Giuse Nguyễn Hữu Triết tổ chức cho những người hoạt động ca đoàn tại các nhà thờ trong hạt Gia Định. Lúc đó, việc tổ chức một khóa học quy mô về thánh nhạc như vậy là một sự cố gắng đáng nể phục.

Với tôi, đây là một biến cố lớn, thay đổi cả hướng chọn nghề của mình để chuyên tâm theo nghiệp âm nhạc, cách riêng là thánh nhạc, cho đến hôm nay. Có hai nguyên nhân:

– Người thầy dạy nhạc cho khóa học được cha Triết mời đến giúp là một sĩ quan quân nhạc của chế độ cũ vừa mới xong thời gian học tập cải tạo về. Ông tốt nghiệp tại Mỹ và đã từng chỉ huy dàn nhạc Boston Philharmonic Orchestra.

– Được gần gũi với cha Triết, là người dấn thân vào công cuộc xây dựng nền thánh nhạc theo đúng hướng của Giáo hội.

Do những lý do tế nhị của hoàn cảnh chung, trong suốt gần một năm học, không ai trong chúng tôi biết được tên thật của thầy là gì! Có khi nghe cha Triết gọi là thầy Lý, có khi là thầy Huyến và trong tài liệu học lại ghi là thầy Phạm Hoàng Anh.

Một số anh chị gạo cội trong các ca đoàn của nhà thờ Gia Định thì quả quyết rằng “Lý” không phải là tên của thầy mà là bút hiệu Nguyễn Lý của cha Triết. Một thời gian sau, tôi mới có dịp tập cho các ca đoàn ba sáng tác đã từng ghi dấu ấn trong tâm hồn những người yêu thánh ca với tên tác giả Nguyễn Lý như: Tin hay không tin, Thánh Tâm, Kinh đêm.

Khi đó, tôi có thắc mắc là những sáng tác này mang nhiều cảm xúc chủ quan, có gì đó không hoàn toàn giống như chủ trương, hướng đi mà cha Triết đang theo đuổi là phục hồi thánh nhạc theo truyền thống Giáo hội, sáng tác có tính nghệ thuật khách quan.

Những điều này biểu hiện qua kỹ thuật sáng tác, áp dụng thủ pháp khai triển chủ đề âm nhạc.

Vào khoảng sau Tết năm 1985, thầy Huyến (lúc này chúng tôi đã biết tên thật của thầy là Trần Văn Huyến) gặp chúng tôi và đề nghị giúp chép nhạc, in ronéo cho tập thánh ca Lời ca Phụng vụ mùa Chay và Phục Sinh, trong đó có sáng tác của tôi cho Ca Nhập lễ và Ca Hiệp lễ Chúa Nhật IV Mùa Chay.

Thầy Huyến nói, hiện đang có nhiều khó khăn khiến bên Giáo xứ Gia Định không thể tiếp ttục thực hiện việc in ấn. Đến lúc này, tôi mới được biết cha Triết cùng với thầy Huyến và Nhạc sĩ Trần Anh Linh đã âm thầm làm việc nhiều năm qua để có những sáng tác thánh ca bám sát lời của phụng vụ theo chủ trương nói trên. Cần nói thêm, Nhạc sĩ Trần Anh Linh (1932 – 2006) là tác giả của một số bài thánh ca nổi tiếng như Niềm tâm sự, Chúa ở lại thôi. Khi sang Mỹ, ông hợp tác với nhạc sĩ Trần Chúc, Lê Văn Khoa để thành lập ban hợp xướng Ngàn Khơi.

Lúc này tôi mới được biết bút danh Nguyên Hữu là của Nhạc sĩ Nguyễn Hữu Triết, được cha sử dụng cho một giai đoạn sáng tác mới của mình. Từ thứ Tư lễ Tro năm đó tôi bắt đầu phụ trách công việc thực hiện sách thánh ca cho nhóm của cha Triết, một công việc khá là nhạy cảm lúc bấy giờ. Cũng từ đó tôi được tiếp xúc gần hơn với nhạc sĩ Nguyên Hữu, một trong số ít nhạc sĩ Công giáo đi đầu trên con đường trở về nguồn thánh nhạc.

Đến Chúa Nhật I Mùa Phục sinh năm 1987, toàn bộ những tập bài hát theo lễ nghi Phụng vụ của nhóm mới được in xong. Bản in lụa cuối cùng được hoàn thành. Một trăm ấn bản chờ làm bìa cứng. Tạ ơn Chúa đã gìn giữ tôi bình an. Chúng tôi mừng vui, thở phào nhẹ nhõm mặc dù đây mới chỉ là tài liệu lưu hành nội bộ.

Hoạt động tích cực trong Ban Thánh nhạc

Cũng trong khoảng thời gian này, Ban Thánh Nhạc của Tổng Giáo phận Sài Gòn bước đầu được hình thành, tuy chưa chính thức, trên tinh thần tự nguyện tham gia của một số nhạc sĩ Công giáo được mời gọi. Tôi lại có cơ hội làm việc gần hơn với cha Triết khi cha đảm đương nhiệm vụ thủ quỹ của Ban Thánh nhạc.

Dù bận rộn rất nhiều với công việc của một linh mục phó xứ, hoạt động sáng tác của nhóm các nhạc sĩ nói trên, nhưng cha Triết gần như rất ít vắng mặt trong các buổi họp thường kỳ của Ban Thánh nhạc, từ việc duyệt bài đến các công tác tổ chức.

Hoạt động của Ban Thánh nhạc lúc này cũng chỉ âm thầm diễn ra tại nhà riêng của ông bà cố của Linh mục Giuse Tiến Lộc. Vì vậy, tôi càng gắn bó hơn với những hoạt động thánh nhạc của cha Triết. Sau này, khi sống và làm việc hơn 10 năm tại Đức, tôi vẫn liên lạc thường xuyên với cha, không chỉ để thăm hỏi mà còn ủng hộ phần nào về vật chất cho công việc mà cha phụ trách với Ban Thánh nhạc.  

Khi trở về nước vào giữa năm 1998, gặp lại cha Triết, tôi thật xúc động khi được cha ký tặng bản in chính thức vừa hoàn tất của các tập thánh ca nói trên. Bây giờ mang một diện mạo mới với tên gọi Phụng ca quanh năm, Nhà xuất bản TP Hồ Chí Minh, 1998, do Tòa Giám mục Sài Gòn chủ biên với imprimatur của Giám mục Phụ tá Louis Phạm Văn Nẫm.

Không chỉ hoạt động thánh nhạc như một nhạc sĩ sáng tác, không chỉ sưu tầm cổ vật thánh như một nhà khảo cổ, cha Triết còn là người quan tâm rất nhiều đến những tác giả, soạn giả về âm nhạc và văn hóa Công giáo. Sau lễ Phục sinh năm 2021, tôi khá bất ngờ khi nhận được email của cha xin góp ý chuyên môn âm nhạc cho hai bài viết của ngài:

– Cánh gà sân khấu: Viết nhằm mục đích “đưa tâm trí những ai có thành tâm thiện chí, yêu âm nhạc, yêu văn hóa nói chung và văn hóa Việt Nam nói riêng về cái nguồn, về cái kẻ trồng cây ấy… Quả thật, chúng ta còn nợ Giáo hội Công giáo một lời cảm ơn”.

 – Một thoáng tân nhạc Việt Nam, từ 1938 đến nay.

Cha thường nói tôi nếu biết những tác giả Công giáo nào với những sáng tác nào của họ, không cứ gì về âm nhạc, thì giới thiệu để cha mua sách sưu tầm cho thư viện của Tòa Tổng Giám mục. Riêng với tôi, cha sưu tầm gần như đủ những sách chuyên khảo về âm nhạc mà tôi đã biên soạn.

Vào tháng 4 năm nay, khi biết tôi sắp cho ra mắt cuốn Từ điển giải thích thuật ngữ âm nhạc, cha Triết đã là người đặt mua đầu tiên cho thư viện Công giáo!

Hôm nay, khi linh mục nhạc sĩ Nguyễn Hữu Triết đã ra đi khỏi thế gian, cũng như nhiều người khác, tôi cảm thấy buồn, mất mát nhưng lại tin rằng cha đã hoan hỷ trong Cung Lòng Chúa như những câu thánh vịnh mà cha đã ghi ở đầu bản in Phụng ca quanh năm của mình:

Trọn cuộc đời con hát mừng Thiên chúa,

Bao năm con sống đàn ca Tình Ngài.

Nguyện tiếng lòng con làm vui ý Chúa,

hồn xác con đây hoan hỷ trong Ngài.

(Tv 103, 33 – 34)