TS NGUYỄN BÁCH
Trong một bài viết về Linh mục nhạc sư Tiến Dũng, cha An-rê Đỗ Xuân Quế có thổ lộ về liên hệ thân tình giữa hai người bạn: “… Tuy cùng ở Sài Gòn, nhưng thỉnh thoảng mới gặp nhau vì công việc khác nhau: Ông làm nhạc, tôi làm báo”. Có lẽ hoạt động báo chí mà Ngài tâm huyết nhất trong những năm tháng cuối đời là cộng tác với Tạp chí Đồng Hành không chỉ với nhiều bài viết giá trị mà còn với tư cách linh mục cố vấn.
“Một thời Đồng Hành đáng ghi nhớ”
Gần 6 tháng trước, tôi bất ngờ nhận được email của Linh mục An-rê Đỗ Xuân Quế sau một thời gian dài. Nội dung lại càng bất ngờ. Tiêu đề của email là “Nhờ việc”, nhưng cha chỉ hỏi tôi thông tin về một bài thánh ca của Nhạc sư Tiến Dũng. Tình bạn giữa hai người từ 1960 và là đồng tác giả của bài thánh ca nổi tiếng: Thân phận lưu đày.
Cha chỉ còn nhớ vài chi tiết ca từ chứ quên tựa bài. Sau khi nhận được bài Dưới chân Chúa do tôi gửi, cha hồi âm: “Tôi rất vui mừng và cám ơn anh đã gửi cho bài hát của Cha Tiến Dũng. Mấy dòng chữ của anh gợi lại cả một thời Đồng Hành đáng ghi nhớ. Cha Nam Phong Dòng Chúa Cứu Thế vừa yêu cầu tôi cho cha sử dụng một bài của tôi trên báo Đồng Hành để in trong tập Cứ Làm Đi của cha ấy…”.
Tôi viết bài này vào lúc 8 giờ 30 ngày 26-8 ở một nơi xa Sài Gòn nên không thể nào có mặt trong thánh lễ an táng đang diễn ra tại thánh đường giáo xứ Mai Khôi (Tú Xương) để chào từ biệt Cha. Đối với tôi, Cha không chỉ là một nhà báo Công giáo mà còn là một người dấn thân, đóng góp nhiều cho công cuộc chấn hưng Thánh nhạc Việt Nam.
Dấn thân cho việc duy trì vẻ đẹp thật sự cho Thánh nhạc Việt Nam
Nhiều người đã đề cập đến và ghi nhớ công lao lớn của cha Quế cho Giờ Kinh – Phụng vụ Việt Nam. Riêng với tôi, cha là một trong những nhạc sĩ đầu tiên, dấn thân cho việc duy trì vẻ đẹp thật sự cho Thánh nhạc Việt Nam. Nhớ lại vào cuối thập niên 1980, khi còn tồn tại nhiều khó khăn khách quan, cha Quế là người đứng đầu và luôn có mặt trong những buổi làm việc của Ban Thánh nhạc Tổng Giáo phận Sài Gòn. Khi ấy, Ban Thánh nhạc mới chỉ là một nhóm nhỏ các nhạc sĩ được quy tụ khiêm tốn tại tư gia của ông bà cố Cha Yuse Tiến Lộc.
Tôi may mắn là một thành viên từ đó và được tham gia, chứng kiến những nỗ lực của cha cũng như các thành viên trong buổi đầu gầy dựng lại hoạt động của Ban Thánh nhạc bị gián đoạn từ sau năm 1975. Khi đó, tôi mới được biết cha có nhiều bài thơ hay, sâu sắc được nhiều nhạc sĩ Công giáo “khó tính” phổ nhạc. Từ bài thơ Thân phận lưu đày mà cha gửi từ Lyon (Pháp) sang Roma cho cha Tiến Dũng phổ (được in trong tập Suối Nhạc, ấn hành tại Roma) đến bài thơ cuối đời, Thu lều do Nhạc sĩ Hải Triều dệt nhạc.
Nếu cho rằng ca từ là một nửa cuộc đời của ca khúc thì phải nhìn nhận Cha Quế không những làm báo mà còn là một nhạc sĩ sáng tác thánh nhạc đúng nghĩa. Hơn thế nữa, ngay từ những ngày đầu hoạt động lại của Ban Thánh nhạc, cha không ngừng có nhiều bài viết, những buổi thuyết trình giá trị để trình bày, giải thích thánh nhạc cho mọi người cũng như kêu gọi những người có trách nhiệm làm tốt hơn cho “Phụng vụ ca hát trong thánh lễ”.
Ở một bài viết, Cha đã mạnh dạn nêu ra thực trạng thánh nhạc đang được dùng trong phụng vụ tại Việt Nam để kêu gọi tha thiết: “Các nhà thờ của chúng ta có vui vẻ, sầm uất, ở bên ngoài thật nhưng về thực chất bên trong có những điều cần phải suy nghĩ lại”. Cha đã kiên trì làm công việc của một nhạc sĩ phê bình (hay một nhà âm nhạc học) thánh nhạc.
Cách đây 27 năm, trong những tuần đầu từ Đức trở về Việt Nam, tôi đã đến gặp cha Quế trong một căn phòng nhỏ tại Tòa Giám mục Tổng Giáo phận Sài Gòn để trình diện và tham gia lại các hoạt động thánh nhạc trước đây với cha. Sau buổi họp thường kỳ của Ban Thánh nhạc, trong câu chuyện riêng với tôi về đường hướng phát triển tương lai cho Ban Thánh nhạc, cha Quế đã nhẹ nhàng nói với tôi: “Giá mà Ban Thánh nhạc của mình có người trong Nhạc viện như Cha Tiến Dũng trước đây… Có vậy, hai bên mới hiểu được nhau hơn” (Cha Tiến Dũng đã giảng dạy tại Nhạc viện TP.HCM trong gần 20 năm trước khi về hưu vào 1995).
Chia tay cha Quế, tôi ra về trong suy nghĩ “Tại sao không?”. Đó chính là một trong những động lực để tôi quyết định tham gia vào âm nhạc thế tục kinh viện từ đó đến nay. Nếu cha Tiến Dũng đã là người thầy, truyền cảm hứng cho tôi dấn thân với thánh nhạc thì cha Đỗ Xuân Quế là người đã cho hoạt động thánh nhạc của tôi có định hướng và nhiệm vụ đúng. Tôi hết lòng biết ơn và luôn thấy các ngài vẫn đồng hành với tôi.
Đức Giám mục Micae Hoàng Đức Oanh