TS NGUYỄN BÁCH
Bài thánh ca Con hân hoan (bước lên bàn thờ Chúa) xuất hiện trong danh mục thánh nhạc Việt Nam vào đúng năm tôi chào đời (1957). Lúc đó, chủng sinh Kim Long chưa được ai dạy phải viết thánh ca như thế nào mà chỉ có một may mắn được sống gần người thầy luôn sẵn sàng giúp đỡ, khuyến khích là Linh mục – Nhạc sĩ Ngô Duy Linh. Khi tôi viết những dòng này, bài thánh ca ấy vẫn còn nguyên nét hân hoan của giữa thế kỷ trước.
Tác giả, Linh mục – Nhạc sĩ Kim Long là một trong những cây đại thụ của nền thánh nhạc Việt Nam bên cạnh các cố Linh mục – Nhạc sĩ Tiến Dũng, Hoàng Kim và Đức Giám mục Nguyễn Văn Hòa.
Những bước khởi đầu đến với bình ca và thánh nhạc
Mới 8 tuổi, cậu bé Kim Long đã tham gia ca đoàn nơi mình sinh ra, Giáo xứ Bách Tính, Giáo phận Bùi Chu. Khi ấy cậu hát lễ chỉ bằng tiếng Latin. Hát thuộc lòng tuy không hiểu nhưng những bài bình ca đầu tiên đó đã ảnh hưởng rất nhiều đến tâm thức và ý hướng dấn thân cho thánh ca mà cha Kim Long luôn quý trọng và theo đuổi.
Năm 10 tuổi, cậu Kim Long vào Trường Thử và lớn lên trong tâm tình nơi những bài thánh ca đầu tiên của Nhạc đoàn Lê Bảo Tịnh, Nhạc đoàn Sao Mai, trong đó có bài thánh ca Con sẽ bước lên bàn thờ (lời: Hoàng Ngô – nhạc: Hoàng Phúc).
Vào thời đó, linh mục thường đọc Thánh vịnh trước khi bước lên bàn thờ. Cậu Kim Long thấm đẫm niềm hân hoan từ bài thánh ca này cũng như một số bài tương tự của vài tác giả khác (như Tiến Dũng, Huyền Linh, Hương Phong, Liên Thắng…) với mơ ước sớm đến ngày mình cũng được bước lên bàn thờ. Trong tâm tình này, với nguyện vọng tha thiết nhất của một người đi tu làm linh mục, giai điệu của bài thánh ca Con hân hoan đã bật lên một cách tự nhiên:
Con hân hoan bước lên bàn thờ Chúa,
Chúa là hoan lạc tuổi xuân xanh con.
Con nâng muôn phím tơ ngợi khen Chúa,
tiếng lòng rung nhịp với muôn tâm hồn.
Bài thánh ca này là bước khởi đầu cho “tiếng lòng” của một linh mục – nhạc sĩ mang đầy tâm huyết với thánh ca.
Khi lên đại chủng viện, vào năm 1960 Con hân hoan được ra mắt trong tập bài hát mang tựa đề Suối thiêng (tập 6 của loạt sách bài hát thánh ca Minh nhạc do Đa Minh Thiện Bản phát hành). Cũng trong năm này, bài thánh ca Kinh hòa bình bất hủ đã được khai sinh. Và ngay năm sau, tập thánh ca Ca lên đi đầu tiên (đến nay có 25 tập) ra đời, do Nhà in Nguyễn Bá Tòng thực hiện.
Trong những bước đi ban sơ này, thầy Kim Long còn may mắn khi có được sự đồng cảm, khích lệ của hai người vừa là đàn anh, vừa là thầy mới du học về, đó là Nhạc sĩ Hải Linh và Linh mục Ngô Duy Linh. Tuy nhiên, lúc này việc tu học là quan trọng và thầy Kim Long phải cố gắng dung hòa giữa thánh nhạc với chương trình huấn luyện tại chủng viện.
| Người thầy của giới thánh nhạc Ngoài sự nghiệp sáng tác thánh ca, cha Kim Long luôn thao thức gầy dựng lớp kế thừa để phong phú hóa nền thánh nhạc Việt Nam. Vì thế, ngài đã dày công truyền đạt và hướng dẫn cho thế hệ học trò những kinh nghiệm viết thánh ca. Người ta có thể kể ra những tên tuổi môn sinh của ngài với nhiều bài thánh ca giá trị. Một trong những môn sinh của cha Kim Long tâm sự: “Ngày nay các học trò của ngài trong đời sống không những được hưởng những tính cách khiêm nhu, tận tụy và chân thành từ nơi ngài, mà còn chịu ảnh hưởng vốn quý từ kiến thức âm nhạc, suy tư cầu nguyện và sáng tạo trong các sáng tác thánh ca”. |
Mỗi cây đại thụ sáng tác theo mỗi hướng
Sau khi đạt được nguyện vọng tha thiết nhất đời mình là lãnh nhận tác vụ linh mục vào ngày 14 tháng 5 năm 1968, cha Kim Long được cử đi du học tại Giáo hoàng Học viện về Thánh nhạc ở Roma.
“Tôi chọn chuyên ngành Bình ca (và dĩ nhiên còn phải học những môn khác nữa như hòa âm, đối âm, hay là tẩu khúc…) vì nghĩ rằng bình ca thuộc về phụng vụ, có những giá trị đặc biệt đem lại ánh sáng cho việc sáng tác thánh ca của mọi thời đại”, ngài đã chia sẻ như vậy.
Nhiều người cho rằng linh mục trẻ Kim Long đã chọn sai hướng vì từ năm 1965 Công đồng Vaticano II đã khuyến khích việc sử dụng tiếng bản xứ trong phụng vụ. Trong khi đó, bình ca không thể rời khỏi tiếng Latin. Tuy học và tốt nghiệp về bình ca ở bậc Magistero (tương đương với tiến sĩ) nhưng nhạc sĩ Kim Long không bao giờ có ý định sáng tác một bài bình ca nào cả. Ngài chủ trương học lấy tinh thần bình ca như một ngôn ngữ diễn đạt bản văn phụng vụ tiếng Việt chứ không “Việt hóa bình ca” bằng cách dịch ra từ lời ca Latin của các ca khúc Gregoriano như có người đã định hướng sai lầm.
Nếu khi còn bé, vẫn hát được tiếng Latin dù không hiểu thì giờ đây, ngài hiểu hơn ai hết tư tưởng của Đức Giáo hoàng Pi-ô XII rằng, khi được hát lên, nhạc bình ca như một bản dịch giúp chúng ta hiểu được bản văn hơn. Từ đó, Linh mục – Nhạc sĩ Kim Long đã tìm ra một hướng đi rõ rệt cho con đường sáng tác thánh ca của mình: Khảo sát cách hình thành và gắn bó giữa lời và nhạc trong bình ca để tìm cách tốt nhất dùng âm nhạc chuyển đạt ca từ tiếng Việt trong các bài thánh ca. Ngài chọn hướng đi riêng cho mình: Viết thánh ca, nghĩa là nhạc có lời và trong phụng vụ thì lời quan trọng hơn, còn âm nhạc chỉ là phương tiện chắp cánh.
Dù cách biệt tuổi tác, bốn đại thụ của thánh nhạc Việt Nam trên đây vẫn như những đồng nghiệp thân thiết với nhau. Tuy mỗi người có hướng đi riêng nhưng đều chung một mối quan tâm là thánh nhạc Việt Nam như Linh mục – Nhạc sĩ Tiến Dũng đã từng chia sẻ với tác giả của Kinh hòa bình: “Ông Kim Long ơi, tôi với ông tuy có nhiều khác biệt… nhưng phải dẹp đi tất cả để lo cho thánh nhạc Việt Nam”.
Tuy tốt nghiệp về bình ca ở bậc Magistero (tương đương tiến sĩ) nhưng cha Kim Long không bao giờ có ý định sáng tác một bài bình ca nào cả.
Có người thắc mắc, có chăng sự “phân công nội bộ” hay sự thỏa thuận giữa các nhạc sĩ ấy. Thắc mắc ấy cũng dễ hiểu vì từ năm 1992, khi Ủy ban Thánh nhạc Việt Nam được hình thành, trong cương vị Tổng Thư ký, hằng tháng cha Kim Long luôn đến bàn thảo với vị Phó ban là cha Tiến Dũng (Trưởng ban là Đức Giám mục Phao-lô Nguyễn Văn Hòa). Nhưng cha Kim Long cho biết: “Không hề có ‘phân công nội bộ’. Mỗi người một cảm nghiệm, mình cảm nghiệm thế nào thì làm theo cách đó như người nghệ sĩ, không nên gò bó trong một khuôn khổ nào. Phần tôi chọn bình ca để học hồi còn ở Roma, nhưng lại chọn dấn thân cho thánh ca”.
“Chúa chọn con chứ con chẳng có gì”
Trong đêm thánh nhạc mừng kim khánh linh mục của mình tại Trung tâm Mục vụ Sài Gòn trong tháng 4-2018, cha Kim Long đã chia sẻ: “… 50 năm nay tôi luôn suy niệm: “Không phải con chọn Thầy mà chính Thầy đã chọn con”. Chúa chọn con chứ con chẳng có gì cả. Ngay trong gia đình con không ai biết hát. Mẹ con thậm chí còn không biết đọc. Thế mà Chúa đã cho con một chút khả năng để phục vụ…”.
Với tâm tình đó, cha Kim Long muốn trao lại cho các thế hệ nhạc sĩ hai chìa khóa để phục vụ thánh nhạc hiệu quả: Năng khiếu và kỹ thuật.
Năng khiếu là khả năng Chúa ban cho, người năm nén, kẻ một nén. Nhưng có năng khiếu không chưa đủ, Chúa muốn chúng ta phải góp phần của mình vào để sinh lợi từ nén bạc Người trao. Phần đóng góp đó chính là việc học hỏi, trau dồi kỹ thuật để phát triển năng khiếu thêm cho tốt và đúng hướng hơn. Nhiều tác giả viết được vài bài may mắn được nhiều người biết và dùng đến thì dễ ngại học hỏi thêm và tự bằng lòng với kết quả trước mắt. Chân trời âm nhạc vô biên, không nên tự mãn với những thành công nhỏ bé.
Vào ngày 24-6-2006, trước các thử nghiệm những cách thức mới để thu hút nhiều người đến với thánh lễ, khi thấy người ta sử dụng guitar và tambourines trong thánh lễ, nguyên Giáo hoàng Benedict XVI đã nói: “Có thể hiện đại hóa thánh nhạc nhưng không nên đi ngoài truyền thống của ca khúc Gregorian và thánh nhạc hợp xướng đa âm”. Linh mục – Nhạc sĩ Kim Long đã và vẫn đi với ơn Chúa trên con đường xuất phát từ bình ca.
Đức Giám mục Micae Hoàng Đức Oanh